Անձնական տարածք

Կնոջս հետ շփումը ուժասպառ է անում ինձ, երբ տանն եմ՝ նրա հետ, հոգնածություն եմ զգում, դրա համար էլ գերադասում եմ ինչքան հնարավոր է նրա կողքին չգտնվել, ուշ եմ վերադառնում աշխատանքից, տարբեր առիթներ եմ փնտրում տնից բացակայելու համար: Ինձ զայրացնում է այն հանգամանքը, որ նա անընդհատ փորձում է ներխուժել իմ կյանքի այնպիսի ոլորտներ, որոնք խիստ անձնական եմ համարում, ինձ վերահսկելու և չարաշահելու նրա փորձերը ճնշում են ինձ, անզորությունից չգիտեմ ինչ անել, կարծես ցանցում բռնված անօգնական թիթեռ լինեմ: Հարցս հետևյալն է՝ ինչպես պաշտպանեմ անձնական տարածքիս սահմանները՝ միևնույն ժամանակ պահպանելով մեր ամուսնական հարաբերությունները: /Ա., 35 տարեկան/

Շնորհակալություն այս կարևոր հարցի համար: Նախ նշեմ, որ այս խնդիրը բավական լայն տարածում ունի և անհանգստացնում է շատերին, թեև կան մարդիկ, ովքեր անգամ չեն էլ գիտակցում, որ սա խնդիր է: Ընդհանրապես սահմանն իր ներսում փակելու միտում ունի, որով սահմանափակվածը դառնում է աշխարհին ներկայանալի առանձին միավոր: Երբ ասում ենք անձնական տարածք, հասկանում ենք ֆիզիկական, մտային և հուզական սահմանագծերով եզրափակված այն տիրույթը, որով մենք ներկայանում ենք աշխարհին որպես առանձին անհատ և կերպար:

Բոլոր առողջ հարաբերություններում, անկախ թե դա ինչ բնույթ է կրում՝ ինտիմ ամուսնական, ընկերական, թե գործնական, հարաբերվող կողմերից յուրաքանչյուրը պետք է գիտակցի անձնական տիրույթի սահմաններ ունենալու և դրանք պաշտպանելու կարևորությունը: Սա անհրաժեշտություն է, քանի որ այդ սահմանները հստակորեն զատում են մեր ինքնությունն այլ մարդկանց ինքնությունից, օգնում զանազանել սեփական կարիքները այլոց կարիքներից, տարբերակել սեփական ցանկություններն ուրիշ մարդկանց ցանկություններից: Այս սահմանները պաշտպանում են մեզ ուրիշ անձանց կողմից օգտագործված, չարաշահված լինելուց, մանիպուլյացիայի ենթարկվելուց:

Ինքնության սահմաններ ունեցող անձիք ինքնահարգալից են և գիտեն իրենց իսկական արժեքը: Նրանց ինքնազգացողությունը միշտ բարձր է, իսկ ամբողջականության զգացումը չի թույլատրում շփոթել ու միախառնել սեփական կարիքներն ու ցանկություններն այլոց կարիքներին ու ցանկություններին: Առանց ինքության սահմանների գիտակցման՝ միակողմանի և հիվանդագին հարաբերությունների ու կախվածության մեջ հայտնվելու վտանգ կա: Վերջապես, անձնական տարածքի բացակայությունը կարող է բերել այնպիսի զգացողության, որ ոչ մեկին պետք չես, անարժան ես, անկարող ես ու երբեք չես կարող մենակով ինքդ քեզ բավականացնել: Այլ խոսքերով՝ առկա է ցածր ինքնագնահատական, որի պատճառով մարդիկ դադարում են հավատալ իրենք իրենց ու գտնում, որ արժանի են տառապանքի և արհամարհված լինելու:

Նշաններ կան, որոնք հուշում են անձնական տարածքի անպաշտպանության ու սահմաններ չունենալու մասին, դրանք են՝

• Ինքնաարտահայտվելու անկարողություն, երբ մեր հետ վատ են վարվում:
• Համաձայնվում ենք, երբ իրականում համաձայն չեք:
• Ասում ենք Այո, մինչդեռ ուզում էիք Ոչ պատասխանել:
• Մեղավոր ենք զգում, որ ժամանակը մեր վրա ենք ծախսում:
• Զգում ենք, որ մեր պահվածքը թելադրված է ուրիշների պատկերացումներով ու պետք է լինի հենց այս և ոչ՝ այլ կերպ:
• Երբ դիպչում և ձեռք են տալիս մեր մարմինը, որը կաշկանդող ու տհաճ է, չենք կարողանում արգելել:
• Հարաբերության մեջ միայն տալիս ենք ու զգում ենք, որ մեզանից միայն վերցնում են:
• Տեղյակ չենք, թե ինչ կարիքներ ունենք:
• Ուրիշների համար մեծ զոհաբերություններ ենք անում մեր չունեցած հաշվից:
• Պասիվ-ագրեսիվ պահելաձև ունենք, հակված ենք մանիպուլյատիվ հնարների՝ իրավիճակը վերահսկելու երբեմնի իշխանությունը հետ բերման նպատակով:
• Անընդհատ զոհի կերպարում ենք զգում:
• Մտածում ենք, որ մարդկանց հարգանքին արժանանալու համար պետք է բարեհաճ վարք դրսևորենք:
• Մեղավոր ենք զգում, երբ տեսնում ենք ոչ երջանիկ մարդկանց:
• Ձգտում ենք լինել ով կանք, բայց նա ենք, ով ուրիշներն են սպասում, որ լինենք:
• Մշտապես վախ կա, թե ինչ կմտածեն մեր մասին:

• Դեպի մեզ ենք ձգում այնպիսի մարդկանց, ովքեր փորձում են վերահսկել կամ իշխել մեզ:

Կա այն միֆը, որ «Անձնական տարածք ունենալը կարող է վտանգել հարաբերությունները»: Իսկապես, եթե կախվածության մեջ ենք մեր ամուսնուց/կնոջից, ապա ինքության սահմաններ գծելը մի պահ տհաճ անհարմարավետություն կպատճառի կողակցին: Երբ ամուսիններն իրար հետ կախյալ միաձուլման մեջ են, ամուսիններից մեկի ինքնասահմանազատումը մյուսի մոտ շոկ է առաջացնում, ընդ որում ինչքան ավելի առողջ ու երջանիկ է դառնում սահմանազատվածը, այնքան ավելի մեծ է խուճապի զգացումը և դիմադրությունը, որով սահմաններից դուրս բերվածը փորձում է հետ բերել նախկին իրավիճակը: Խորհուրդ եմ տալիս լրջորեն մտորել այն հարցի շուրջ՝ արժե արդյոք պահպանել ու ջանքեր գործադրել պահպանելու նմանատիպ հիվանդագին հարաբերությունները, քանի որ առողջ և աջակցող հարաբերություներում երկկողմանիորեն խրախուսվում ու խստագույնս պահպանվում են յուրաքանչյուրի ինքնության սահմանների անձեռնմխելիությունը:

Կան ևս մի քանի տարածված միֆեր՝ կապված ինքության սահմանների տարանջատման հետ, որոնց մասին հարկ է իմանալ:

• «Անձնական տարածք ունենալն էգոիստություն է»: Իրականում ճիշտ հակառակն է՝ անձնական տարածք ունենալն ինքնահարգանքի նշան է և նաև արժանի ինքնագնահատականի հավաստիք: Հոգեպես առողջ բոլոր մարդիկ տիրապետում են ինքության հստակ եզրագծված սահմանների:
• «Սահամաններ ունենալը նշանակում է, որ մարդիկ էլ չեն սիրի ինձ»: Ճշմարտությունն այն է, որ սահմաններ գծելն իհարկե կցավեցնի բոլոր այն մարդկանց, ովքեր ոտնակոխ էին արել մեր անձնական տարածքը, և նրանք գուցե դադարեն սիրել մեզ, անգամ վրեժխնդիր լինեն մեզնից իրենց ցավեցնելու համար: Բայց բազում այլ մարդիկ, ովքեր կհայտնվեն մեր շուրջը կյանքի բերումով, կսկսեն հարգել, լսել ու հետևել մեզ: Չկա ավելի հմայիչ անձնավորություն, քան նա, ով հրաժարվում է «աղբանոց» դառնալ ուրիշների չլուծված խնդիրների համար: Երբ ինքության սահմաններն ավելի հստակ են, շատ ավելի մեծ թվով մարդիկ են ձգվում դեպի մեզ, ովքեր հարգում և ակնածում են մեզ և կարող են լինել իսկական ընկերներ/սիրեցյալներ:

• «Սահմաններ ունենալն ինձ դժբախտության կտանի» Սա շատ տարածված անհանգստություն է: Բայց պատասխանը շատ պարզ է՝ սահմաններ ունենալն իհարկե սկզբում անհարամարավետ է, բայց կարճ ժամանակ անց կզգաք, որ ավելի ուժեղ եք և նորից տիրապետում եք ձեր կյանքի ընթացքին: Այսինքն՝ ստացվում է ճիշտ հակառակը՝ սահմաններ ունենալը մեզ դարձնում է ավելի երջանիկ, քան մինչ այդ էինք:

Ինքնության սահմաններն անպաշտպան թողնելու և մարդկանց համար միջանցիկ տարածք դառնալու գործընթացում պատասխանատու են մեր մանկության մեծերը: Այդ մեծերից շատերը հենց իրենք չեն ունեցել ու դեռ հավանաբար շարունակում են չունենալ ինքության սահմանների գիտակցում, ուստի վատ օրինակ են ծառայում իրենց հովանավորության տակ գտնվողներին: Իսկ մենք մեղավոր չենք, որ չենք կարողացել վերահսկել, թե ինչ են մեզ սովորեցրել մեր ծնողները, ուսուցիչները և բոլոր նրանք, ովքեր զբաղվել են մեր դաստիարակությամբ: Մեծանալով այնպիսի ընտանիքում, որտեղ տիրում են իրարից կախվածության մեջ գտնվող մեծեր, երեխան ձեռք է բերում ինքնության խոցելի սահմաններ: Հատկապես, եթե նրան ներարկում են այն ընկալումը, որ մարդուն սիրում են իր արած գործերի համար, այլ ոչ թե որովհետև նա կա, ընդամենը կա:

Սակայն կարիք չկա մեղավորներ փնտրելու, թե ինչու և ինչպես են խախտվել ինքնության իմ սահմանները: Ավելի կառուցողական է հենց այս պահին պատասխանատվություն ստանձնել դրանք վերականգնելու ուղղությամբ: Առաջին քայլն այս ուղղությամբ մեր առաջին դերային մոդելների՝ ծնողների և ընտանիքի մյուս անդամների՝ մեծ քրոջ, եղբոր, տատու, պապու կողմից ստացված այն խորքային պատկերացումների վերլուծությունն է, որոնք պարբերաբար և կայուն կերպով ներարկվել ու ի վերջո՝ փորագրվել մեր գիտակցության մեջ:

• Արդյո՞ք մեզ սիրել են միայն այն ժամանակ, երբ ձևացրել ենք, թե այնպիսին ենք, ինչպիսին նրանք էին ուզում, որ լինեինք:
• Արդյո՞ք մեզ միայն խրախուսել են այն պահերին, երբ հանդես ենք եկել հանուն այլոց կարիքների ու ցանկությունների՝ սեփականը զոհաբերելու գնով:
• Արդյո՞ք պարտադրված ենք զգացել հուզականորեն սատարելու մեր ծնողին:

Սրանք այն դրամատիկ ներգործություններն են, որոնք մանկության տարիներից նպաստում են ինքության սահմաններ չունենալուն: Ու հիմա եկել է ժամանակը, որպեսզի հետ կանգնենք այս անպաշտպան վիճակից ու սատարենք ինքներս մեզ՝ գիտակցենք, որ ունենք սեփական կարիքներ, ճանաչենք դրանք, առանց մեղավորության զգացումի ժամանակ տրամադրենք մեզ, ի վիճակի լինենք խոսել մեզ հուզող խնդիրների շուրջ, արտահայտենք մեր ներքին ձայնը, լսելի դառնանք շրջապատի կողմից: Սրանք քայլեր են, որոնք աստիճանաբար հետ կբերեն սեփական արժանիության և արժեվորության զգացումը, կվերականգնեն մեր ուժերը, հուզական հավասարակշռության կտանեն, կբարձրացնեն իջած ինքնագնահատականը, և համարձակություն կունենանք վերջապես լինելու նա՝ ով կանք:

Սահմանները կարիք ունեն արթուն սահմանապահների, ովքեր անմիջապես կահազանգեն, որ ինչ-որ մեկը հատել է սահմանը: Սակայն երբեմն սահմանների խախտումն աննկատ է տեղի ունենում, նույնիսկ, եթե օր ու գիշեր հսկող սահմանապահներ ունենք, սա հատկապես բնորոշ է ինքության դեռևս ոչ այդքան ամուր գիտակցություն ունեցողներին: Կան մի քանի զգացողություններ, որոնց հիման վրա կարելի է հասկանալ, որ մեր անձնական տարածք մուտք են գործել: Այն պահերին, երբ մեր սահմանները հատում են, մենք անհարմարություն եք զգում, մեզ կարող է համակել հանկարծակի տխրության կամ վշտի զգացումը, ծանրության և դառնության ապրումը: Ֆիզիկապես մենք կարող եք նկատել, որ մարմինը լարվեց, շոգեցինք, այսպես ասած՝ «թիթեռներ հայտնվեցին ստամոքսում», ուշադիր լինելով մարմնական այս զգացողություններին կարող ենք անմիջապես հասկանալ, թե ինչ է տեղի ունենում և կասեցնել ներխուժողի առաջխաղացումը:

Ինքության սահմաններ պահպանելը քաջություն է պահանջում: Այս ընթացքում լիքը ձևական ընկերություններ ու հարաբերություններ կքանդվեն, որը հնարավոր է մեղավորության և ամոթի զգացում առաջացնի, կարծես սխալ բան ենք անում: Սակայն հարկ է հիշել, որ ինքնության սահմաններ ունենալը մարդու ամենահիմքային պահանջմունքերից է: Բոլոր նրանք, ովքեր փորձում են կանգնեցնել մեզ, շարունակում են վերահսկելով, օգտագործելով ու չարաշահելով թունավորել մեր կյանքը, չունեն այդ իրավունքը և հետևաբար չեն կարող տեղ զբաղեցնել մեր կյանքում, համենայն դեպս այնքան ժամանակ՝ քանի դեռ չեն դադարել մեզ հետ նման կերպով վարվել: Մի անհանգստացեք, կգտնվեն մարդիկ, ովքեր իսկապես աջակցող և թևեր տվող են, ովքեր չունեն հետադարձ ակնկալիք ու անշահախնդրորեն կհարգեն ձեզ:

Եվ հիշենք, որ ինքության սահմաններ գծելու գործընթացում ծագած դժվարությունները հաղթահարելու համար այդքան էլ նպատակահարմար չէ օգնություն խնդրել այն մարդկանցից, ումից կախման մեջ ենք, քանի որ նրանք շահագրգիռ չեն, որ մենք անկախանաք իրենցից, փոխարենը օգնության հայտով դիմենք պրոֆեսիանալ մասնագետի:

Խնամքով վերաբերվեք, հոգ տարեք ու փայփայեք ինքներդ ձեզ, դուք արժանի եք երջանիկ լինելու: